De deurwaarder wil de boeman niet meer zijn: ‘Ik stel me tegenwoordig kwetsbaarder op’

De brievenbus van een appartement in de Amsterdamse wijk Slotermeer zit op een dinsdagmiddag in mei propvol. Er steken enveloppen en reclamefolders uit. „Dat is een duidelijk signaal”, zegt deurwaarder Bas Evers. Hij heeft een stapel papieren in zijn hand. De bewoner heeft een aantal rekeningen van een koffiebranderij niet betaald en zou nu een zogeheten dagvaarding moeten krijgen. Maar volgens de deurwaarder zegt de volle brievenbus genoeg: de bewoner heeft meer schulden, en de kans is groot dat hij of zij de huur niet meer kon betalen en inmiddels een ander woonadres heeft.

De papieren toch door de gleuf proppen heeft geen zin, zegt Evers. Hij zal zijn opdrachtgever laten weten dat procederen waarschijnlijk meer geld zal kosten dan het oplevert.

Deurwaarders spelen minder dan voorheen de rol van boeman bij burgers die hun schulden niet kunnen betalen. Ging de deurwaarder vroeger op pad om beslag te leggen op spullen of een huis te ontruimen, sinds zo’n tien jaar is de opdracht: voorkom dat het zover moet komen. Vaker denkt de deurwaarder mee met de schuldenaar: welke betalingsregeling is bijvoorbeeld haalbaar, of kan het helpen om contact op te nemen met schuldhulpverlening?

Dat blijkt ook uit de onlangs gepubliceerde jaarcijfers van de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders (KBvG). Het aantal verrichte werkzaamheden van deurwaarders, zoals het overhandigen van dagvaardingen of het beslag leggen op een salaris of uitkering, is in de afgelopen vijf jaar fors gedaald: van 2,3 miljoen naar 1,6 miljoen per jaar.

Niet-willers en niet-kunners

De beroepsgroep hecht tegenwoordig meer waarde aan het onderscheid tussen „niet-willers en niet-kunners”, zegt KBvG-voorzitter Chris Bakhuis. Deurwaarders zagen na de kredietcrisis in 2008 dat de groep met problematische schulden groter werd. De sector verdiepte zich sindsdien meer in de problematiek. Sommige mensen wíllen simpelweg niet betalen. Maar deurwaarders hebben nu meer inzicht in de gevallen waarbij betalen echt niet lukt. Ze letten meer op signalen die daarop wijzen, zoals de volle brievenbus in Slotermeer.

Het slechte imago van deurwaarders komt vooral door het boek Karakter van F. Bordewijk, denkt Bas

Dat burgers tegenwoordig minder vaak in aanraking komen met deurwaarders, heeft te maken met het zogeheten digitaal beslagregister. Dat voerde de beroepsgroep zo’n zes jaar geleden zelf in. Deurwaarders moeten het nu registreren als ze beslag hebben gelegd op iemands salaris of uitkering. Als zij de opdracht krijgen een incasso te innen, dan kijken ze eerst of er al een ander beslag is gelegd op het salaris of de uitkering.

Als dat zo blijkt te zijn, oordeelt de deurwaarder vaak dat het geen zin heeft om nog een beslag te leggen, zegt Bakhuis. „Op die manier wordt vaker voorkomen dat burgers verder in de schulden raken.”

Lees ook dit stuk over deurwaarders: De een z’n schuld is de ander z’n verdienmodel

Die mildere aanpak is onder meer nodig omdat de maatschappelijke kosten van bijvoorbeeld een ontruiming erg hoog zijn, zegt Bakhuis. Doorgaans moet de gemeente een hotelkamer betalen voor een gezin dat ontruimd is, en naar vervangende woonruimte zoeken. Bij een ontruiming is daarnaast soms ook politie aanwezig. Of jeugdzorg raakt bij het gezin betrokken. „De maatschappij betaalt daar indirect aan mee.”

Iedereen denkt dat deurwaarder een vreselijk beroep is, zegt Bas Evers. Dat komt vooral door het boek Karakter van de Nederlandse schrijver F. Bordewijk, denkt hij, waarin een van de personages een meedogenloze deurwaarder is die zijn macht misbruikt. „Mensen zien daardoor nog steeds een norse man voor zich in een lange jas.”

Evers zit – met lange jas – in zijn auto naast chauffeur Herman, die hem die middag door Amsterdam-West rijdt zodat hij zijn handen vrij heeft. Evers is al ruim dertig jaar deurwaarder. Vroeger smeet hij de deur nog weleens hard achter zich dicht na een vervelend gesprek, vertelt hij. Maar nu probeert hij zich juist „kwetsbaar” op te stellen door minder dwingend te zijn en veel te glimlachen.

„Ik heb weleens een vrouw van 85 jaar oud uit haar huis moeten ‘ontruimen’”, vertelt Evers. „Je staat er dan bij terwijl alle spullen op straat worden gezet. Dat doe je met zware tegenzin en dat is enorm frustrerend.” Evers is blij dat zulke situaties zich minder vaak voordoen.

Aantal neemt sterk af

Gevolg van de mildere werkwijze is dat er minder werk te doen is en mede daardoor het aantal deurwaarders de laatste jaren sterk afneemt, zegt Evers. In 2017 waren er nog 796 deurwaarders in Nederland. Tegenwoordig zijn dat er 631. De beroepsgroep is daarnaast sterk aan het vergrijzen. De overgrote meerderheid is 45 tot 65 jaar oud. Er zijn slechts twaalf deurwaarders tussen de 20 en 30 jaar.

En dat terwijl het aantal mensen met schulden naar verwachting van de KBvG de komende tijd juist gaat toenemen. Om bedrijven tijdens de coronapandemie tegemoet te komen, kregen zij van de Belastingdienst de mogelijkheid om loonheffing en omzetbelasting later te voldoen. Nu de Belastingdienst de uitgestelde betalingen gaat innen, zal het aantal faillissementen oplopen. KBvG-bestuurslid Arjan Boiten: „Mensen verliezen dan mogelijk hun baan en kunnen de huur of hypotheek niet meer betalen.” Mogelijk neemt het aantal mensen met schulden ook toe door de hoge inflatie.

Voorzitter Chris Bakhuis denkt dat er voor de komende jaren nog wel voldoende deurwaarders zijn om de mogelijke toename van het aantal mensen met schulden op te vangen. „Die toename gaat geleidelijk aan zijn”, zegt ze. „Delen van ons werk worden daarnaast bij sommige werkgevers al gedigitaliseerd, zoals het beslag leggen op een salaris of uitkering, waardoor minder mensen nodig zijn.”

Deurwaarder Evers vraagt zich af of er de komende jaren genoeg nieuwe deurwaarders bij komen. „Onze beroepsgroep lijkt niet sexy”, zegt hij. „Ik denk niet dat er jongeren zijn die ervan dromen om deurwaarder te worden.”